Cá Mát sông Giăng là một món ăn rất ngon và quyến rũ, đã trở thành “Đệ nhất đặc sản” của vùng quê xứ Nghệ. Món cá đã đem lại nhiều cảm giác thơm ngon cho người dân địa phương cũng như du khách đến với Nghệ An ăn một lần là nhớ mãi.
Sông Giăng – con sông trải dài trên 100km bao quanh vườn quốc gia Pù Mát (Con Cuông – Nghệ An). Cá Mát là loài cá nhỏ, con to nhất cũng chỉ dưới 1kg. Mùa cá mát nhiều nhất là tháng 8 âm lịch hàng năm. Cá Mát tươi bă’t về rửa sạch, để nguyên ruột, tẩm ướp gia vị thêm tỏi, ớt, đường đê đem kho tương, kho tộ, thịt cá ngọt. Món cá mát kho ăn ngon nếu kết hợp với tương Nam Đàn.
Sông Giăng tuy rất dữ dội là thế nhưng cũng rất đỗi hiền hòa, sông chở đầy phù sa cho bãi ngô, bãi khoai luôn xanh mướt, và sông cũng là nơi sinh tụ của từng đàn cá Mát. Một loài cá quen sống bầy đàn trong các khe đá, cá Mát ngon nhất là cái đầu vì đầu cá Mát rất mềm ăn thấu cả xương, mùi vị ngon thơm bùi béo. Cư dân các xã miền núi thường mò bắt cá ngay trong các khe đá ngọn nguồn. Cá bắt được, nếu ít thì kho “thơi”, nhiều thì nướng ăn dần.
Cá Mát sông Giăng kho hay rán đơn giản như giống cá khác. Phi hành mỡ rồi rán cho khô ròn, con cá vàng ươm trông đã muốn ăn rồi. Nhưng theo cách nấu miền Trung còn phải giã tỏi, thái ớt, bỏ tiêu hoà vào nước mắm ngon hoặc tương Nam Đàn rồi trút tất cả vào chảo cá nóng trên bếp, trộn đều lên một lát cho ngấm gia vị. Lúc này, chảo cá bốc khói thơm ngào ngạt.
Cá Mát còn có cách ăn nướng nhưng phải có que tre tươi kẹp từ đầu tới đuôi từng con một. Đổ than hoa vào nồi đất, miệng có vỉ sắt phủ trùm lên trên rồi mới đặt kẹp cá lên, vừa quạt vừa nướng lật trở đều hai mặt cho tới khi nào thấy cá vàng ươm chảy mỡ toả hương thơm là được. Cá nướng sẵn mua ngoài chợ về chủ yếu là đem kho bằng cách xào hành mỡ và đổ cá nướng vào lật trở đều hai mặt. Ít phút sau đổ nước mắm hoặc tương Nam Đàn đã hoà đủ cay tiêu tỏi cho ngập chảo cá rồi đun nhỏ lửa cho đến khi nước cạn sền sệt thì thôi.
Thịt cá Mát rất lành, bổ, thơm ngon, hơi có vị đắng vì khi chế biến không vứt bỏ ruột (ruột cá rất sạch vì chủ yếu ăn thức ăn thực vật), mỡ béo ít xương. Ăn cá mát có thể hạn chế các chứng bệnh về tim mạch, lợi cho người lớn tuổi, béo phì. Đối với phụ nữ thai sản, cá Mát là món ăn rất lợi sữa.
“Tiếng đồn cá Mát sông Giăng/Dẻo thơm ba lá, ngon măng Chợ Cồn”. Ai đã một lần đến với Xứ Nghệ và được thưởng thức món cá Mát sông Giăng, có thể cảm nhận được hương vị tinh túy từ món ăn mang đậm chất “hương đồng cỏ nội” này. Món ăn dân dã khiến ai ăn rồi sẽ nhớ mãi không quên.
